Tết Chol Chnam Thmay – Tết Nguyên Đán của người Khmer

Việt Nam thường thấy Tết Nguyên Đán vào ngày 1/1 âm lịch nhưng người Khmer lại không đón Tết đó. Người Khmer đón Tết năm mới vào khoảng tháng 10, và Tết này được gọi là Tết Chol Chnam Thmay.

Tết Chol Chnam Thmay là gì?

Tết Chol Chnam Thmay hay còn gọi là Tết đón năm mới của người Khmer là lễ lớn và được mong đợi nhất trong năm. Người Khmer chờ đón 3 ngày Tết để đến chùa cầu nguyện cho mọi người trong gia đình được an vui, mùa màng trong năm mới được tươi tốt bội thu và cũng là dịp thể hiện lòng hiếu kính đối với ông bà, cha mẹ.

Tết Chol Chnam Thmay vào ngày mấy?

Người Khmer lấy tháng mười của lịch Trung Hoa (âm lịch) làm tháng thứ nhất của họ. Tháng này gọi là Giai Đắc (Kia-to). Tuy nhiên, ngày nay người Khmer làm lễ đầu năm hay Tết Chol Chnam Thmay vào giữa tháng tư dương lịch, không còn giữ tục lệ cũ nữa.

Tết Chol Chnam Thmay cũng là ngày Tết quan trọng nhất trong năm của đồng bào Khmer Nam Bộ và thường được tổ chức vào trung tuần tháng 4 dương lịch hàng năm. Người Khmer dùng Phật lịch để tính ngày tháng, ngày bắt đầu năm mới sẽ được tổ chức khoảng đầu tháng Chét (tháng 4 dương lịch), cũng là thời điểm thu hoạch mùa màng trong năm. Sau một vụ mùa bội thu, người dân vui mừng tạ ơn Phật đã phù hộ và tổ chức nhiều hoạt động vui chơi giải trí, cầu mong vụ mùa bội thu trong năm tới.

Nguồn gốc Tết Chol Chnam Thmay

Ngày Tết này bắt nguồn từ một câu chuyện xa xưa: thuở xưa có một người tên là Dhammabal Palakumar, ông là một người cực kỳ thông minh, có thể trả lời tất cả những câu hỏi cho dù là câu hỏi khó nhất. Đại Phạm Thiên MahaBrahma biết được điều này, cực kỳ tức giận, một hôm ông xuất hiện trước mặt Dhammabal Palakumar và đưa ra ba câu hỏi cực kỳ khó: “Buổi sáng có thể tìm hạnh phúc ở đâu, buổi chiều và buổi tối thì tìm ở đâu?”. MahaBrahma nói rằng nếu không trả lời được ông sẽ bị chặt đầu, còn nếu trả lời được thì MahaBrahma sẽ tự chặt đầu mình.

Dhammabal Palakumar nghe xong rất buồn, đi vào rừng. Đột nhiên ông nghe hai con chim đại bàng nói với nhau rằng “Vào buổi sáng hạnh phúc hiện diện ở trên mặt, buổi chiều ở trên thân thể và buổi tối thì nằm ở đôi chân”. Đây chính là nguồn gốc tập tục người Khmer vào ngày Tết dùng nước thơm để rửa mặt buổi sáng, tắm rửa vào buổi chiều và rửa chân vào buổi tối. Ông trở về và đem câu trả lời đó đối đáp với MahaBrahma, Đại Phạm Thiên chịu thua và phải tự chặt đầu mình. Đại Phạm Thiên có bảy người con gái, sau khi tự chặt đầu mình, ông đã giao cho người con gái thứ nhất đặt vào tháp. Từ đó về sau, mỗi năm một lần, đúng ngày MahaBrahma tự sát, bảy cô con gái của thần xuống trần, bưng đầu lâu bốn mặt của cha đến núi Tudi, đi theo hướng mặt trời vòng quanh chân núi ba lần trong 60 phút. Mỗi năm một cô gái bưng một lần theo thứ tự ứng vào mỗi ngày trong tuần. Ngày rước đầu lâu là ngày thiên hạ thái bình, cũng là ngày đầu năm mới của người Khmer.

Tết Chol Chnam Thmay có gì?

Hoạt động của ngày Tết này kéo dài liên tiếp trong ba ngày: Ngày thứ nhất gọi là “Maha Songkran”, đây là ngày mọi người đến chùa dâng hương, cúng tế tổ tiên. Vào ngày này, người Khmer sẽ dùng nước thơm để rửa mặt buổi sáng, tắm rửa vào buổi chiều và rửa chân vào buổi tối. Ngày thứ hai gọi là “Virak Wanabat”, là ngày mọi người sẽ bố thí cho những người bất hạnh. Ngày thứ ba gọi là “Tngay Leang Saka”, là ngày mọi người dùng nước thơm để tắm Phật, trẻ nhỏ dùng nước thơm để rải lên người các bậc trưởng bối, họ cho rằng làm như vậy sẽ đem đến sự trường thọ và hạnh phúc.

Tết Chol Chnam Thmay được đồng bào dân tộc Khmer tổ chức linh đình trong ba ngày liền với nhiều hoạt động phong phú và đặc sắc gắn liền với các ngôi chùa, tập trung vào các hoạt động chính như: lễ bái Tam Bảo, tụng kinh cầu an, thuyết pháp; đón mừng Chư Thiên năm mới; Đặt Bát Hội; chương trình đắp núi cát và núi gạo; tắm Phật; thọ trì quy giới; văn nghệ chào mừng năm mới.

Đặt Bát Hội

Đặt bát là gì? “Đặt” là để, “Bát” là vật chứa thực phẩm, chứa vật cúng dường. “Đặt bát” có nghĩa là đặt thực phẩm hoặc vật cúng dường vào bát cho chư Tăng. Nghi thức cúng dường thực phẩm hoặc 4 món vật dụng cần thiết cho chư Tăng đã trở thành một nghi lễ thiêng liêng từ hơn 2000 năm nay, đặc biệt quan trọng trong ngày Tết Chol Chnam Thmay cổ truyền của người Khmer.

Hiện nay, theo đà phát triển của xã hội, không có điều kiện cho phép chư Tăng Nam Tông đi bát ngoài đường phố nữa, thường vào các dịp lễ hội, nhất là trong ngày Tết Chol Chnam Thmay, nghi thức “đặt bát” sẽ được tổ chức trong phạm vi chùa. Ban tổ chức lễ sẽ cung thỉnh chư Tăng đi bát và các Phật tử từ khắp nơi tề tựu đến để đặt bát, nên thường gọi là “Đặt bát hội”.

Sau khi các Phật tử “đặt bát”, chư Tăng sẽ dùng thực phẩm trong bát và cầu nguyện phúc lành đến các linh hồn của người đã khuất, cầu an đến gia đình được an lành hạnh phúc. Hoan hỷ cúng dường chư Tăng do phát tâm sạch, cúng dường lễ vật ít nhiều tùy khả năng, lắng nghe những lời thuyết giảng của chư Tăng để hiểu chân lý nhân quả, luân hồi nhằm tu luyện thân, khẩu, ý theo con đường Chánh Pháp là một hoạt động tốt đẹp, đầy ý nghĩa trong những ngày Tết cổ truyền của đồng bào dân tộc Khmer.

Đắp núi cát và núi gạo

Là một trong các hoạt động của ngày Tết Chol Chnam Thmay. Những ngọn núi này tượng trưng cho vũ trụ, sau khi được đắp xong sẽ làm lễ quy y cho núi và đến sáng hôm sau thì làm lễ xuất thế.

Tập tục đắp núi cát bắt nguồn từ một sự tích có từ rất lâu đời của người Khmer ở Nam Bộ. Truyện kể rằng, ngày trước, có một người làm nghề săn bắn, từ trẻ đến già đã giết nhiều loài thú. Nhưng nhờ dâng cơm cho các vị sư đi khất thực nên ông được một nhà sư hướng dẫn tích phúc bằng cách đắp núi cát trong một ngôi chùa gần nơi ông ở.

Về già, ông đau yếu và luôn bị ám ảnh bởi nghề săn bắn của mình, thường thấy các bầy thú hung hăng đến đòi nợ oan nghiệt. Nhưng nhờ phúc đức đã từng đắp núi cát, ông tỉnh táo bảo với bầy thú rằng: cứ đi đếm hết những hạt cát mà ông đã đắp rồi hãy đến đòi nợ ông.

Bọn thú đồng ý, cùng nhau đi đếm cát nhưng không tài nào đếm hết. Chán nản, chúng kéo nhau đi và người thợ săn cũng khỏi bệnh. Từ đó, ông cố gắng tích đức làm việc thiện cho đến khi chết. Sau khi chết, ông được lên cõi Tiên.

Do sự tích này mà người Khmer ở Nam Bộ vẫn giữ tục đắp núi cát như hiện nay.

Tắm Phật

Nghi thức “Tắm Phật” thường được các chùa tổ chức vào ngày đầu năm mới Tết Chol Chnam Thmay.

Đây là nghi thức dùng nước thơm tinh khiết được làm ra bằng cách ngâm các loại hoa tươi vào trong nước sạch; trước khi cử hành nghi thức “Tắm Phật”, chư Tăng trong chùa sẽ làm lễ bái Tam Bảo và tụng kinh cầu nguyện; sau các nghi thức lễ bái, chư Tăng của chùa sẽ múc nước thơm vào các bình bát, dùng những cành hoa tươi nhúng vào để rải nước thơm lên các tượng Phật được bài trí trang trọng trên các dãy bàn dài tại sân lớn của chùa.

Nghi thức “Tắm Phật” với mục đích gột rửa những điều không may mắn, rủi ro trong năm đã dính lên tượng Phật, và cũng nhằm đem lại sự may mắn, hạnh phúc cho mọi người trong năm mới.

Sau lễ tắm Phật, các Phật tử sẽ tiếp tục dùng nước thơm để tắm cho các vị sư và chư Tăng trong chùa; sau đó sẽ làm lễ dâng cơm và cúng dường y phục mới cho các sư và chư Tăng trong chùa.

Thọ trì quy giới

Thọ trì quy giới (hay còn gọi là tu báo hiếu) là một truyền thống tốt đẹp lâu đời của người Khmer theo Phật giáo Nam Tông ở Nam Bộ, thường được tổ chức trong những ngày Tết Chol Chnam Thmay náo nhiệt.

Nguồn gốc của việc xuất gia này xuất phát từ một câu chuyện cảm động về hai mẹ con: có một gia đình không may có cha mất sớm, người mẹ phải thay người cha làm nghề săn bắt để nuôi con. Người con trai duy nhất của đôi vợ chồng này rất hiếu thảo và nhân từ, thấy công việc của mẹ mình thường xuyên sát sinh, nên anh đã trốn mẹ vào chùa đi tu để hóa giải tội lỗi của mẹ. Sau khi mẹ qua đời, linh hồn bà dưới địa ngục không bị quỷ dữ hành hạ, đó chính là nhờ công đức tu hành của người con trai hiếu thảo.

Chính từ câu chuyện này mà người con trai dân tộc Khmer khi đến tuổi trưởng thành thường xin cha mẹ vào chùa gặp các sư xin học thuộc vài bài kinh cơ bản chuẩn bị cho ngày thọ trì quy giới. Thời gian tu hành thường kéo dài từ một đến vài ba năm.

Múa hát chào mừng năm mới

Văn nghệ truyền thống của người Khmer có nhiều loại hình như múa, nhạc, sân khấu dân gian phục vụ sinh hoạt cộng đồng vào những dịp Tết Chol Chnam Thmay, lễ Đol Ta, Ókombok, hoặc phục vụ đám cưới, mừng nhà mới… như Răm Vông, Lăm Leo, Saravan và được gọi chung là múa Lâm Thôn, điệu múa rất phổ biến từ nông thôn đến thành thị. Khi tiếng trống, nhạc vang lên, từng đôi nam nữ, già trẻ hòa mình vào điệu múa tập thể. Nữ lượn múa hai cánh tay ra trước ngực, nam dang cánh tay rộng ra như che chở cho người bạn múa.

Múa Lâm Thôn có động tác khá đơn giản, chỉ cần nhìn một chút là có thể múa theo. Tuy nhiên, phải tuân theo một số nguyên tắc nhất định: người ít tuổi, địa vị thấp hơn sẽ ra múa trước, sau đó mới mời các vị khách, người cao tuổi ra múa giao lưu. Đội hình múa di chuyển càng nhiều vòng, động tác múa càng nhanh hơn theo nhịp trống. Khi trống ngừng, mọi người cùng dừng lại chắp tay chào nhau rồi trở về vị trí cũ.

Mỗi năm đến dịp Tết Chol Chnam Thmay, đón không khí náo nhiệt và sống động với những hoạt động văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc tại các chùa chiền, những điệu múa cổ truyền do đồng bào dân tộc Khmer gìn giữ và bảo tồn chính là những việc làm tích cực góp phần vào việc bảo tồn và phát huy truyền thống văn hóa của cộng đồng các dân tộc tại thành phố.

Sự quan trọng của Tết Chol Chnam Thmay

Người Khmer là tín đồ sùng đạo của Phật giáo Tiểu thừa. Do sự tương đồng về địa lý, lịch sử, văn hóa và dân tộc của người Khmer vùng đất Nam Bộ có sự tương đồng với các nước Phật giáo Nam Tông láng giềng như Cambodia, Lào, Thái Lan, Myanmar. Phật giáo được lan truyền, bén rễ sâu sắc trong tâm thức văn hóa cộng đồng người Khmer nơi đây. Mặc dù có nhiều ý kiến khác nhau về thời gian du nhập của Phật giáo vào vùng dân cư này, nhưng có thể khẳng định rằng, Phật giáo đã có mặt ở nơi đây từ những năm đầu công nguyên.

Trải qua gần 2000 năm tồn tại và phát triển trong cộng đồng người Khmer, Phật giáo Nam Tông đã trở thành thành tố quan trọng nhất tạo nên nét đặc trưng văn hóa, ảnh hưởng đến mọi mặt trong đời sống xã hội của đồng bào Khmer. Dân tộc Khmer có nhiều lễ hội bắt nguồn từ tín ngưỡng thờ Phật: Tết Chol Chnam Thmay, Lễ Phật Đản, Lễ Đôlta, Lễ hội Óoc Oom Bóc. Hầu hết các phum, sóc đều có chùa để dân cư tụng kinh, thờ Phật, gắn bó thiêng liêng cả đời người đối với chùa Phật, đặc biệt trong ngày Tết Chol Chnam Thmay.

Hình ảnh Tết Chol Chnam Thmay